CÜZCÂN BEYLERİ: FERÎGÛNÎLER 250-401/864-1010

Ferîgûnîler, 278-401/892-1010 yılları arasında bugünkü Kuzey Afganistan’da bulunan Cüzcan’da hüküm süren yarı bağımsız bir Türk hanedanıdır. Sâmânîler ve Gaznelilerle siyasî ailevî ilişkiler kuran barış yanlısı tutumları akıllı siyasetleri sayesinde uzun süre bölgedeki mevcudiyetlerini korumayı başardılar. Ferîgûnîlerin sınırları kuzeyden Âmu Derya, güneyden Garcistân, Gûr Talikân’a kadar uzanmaktaydı. Gûr’da Şah, Ferîgûnîlere bağlıydı. Ferîgûn’un sülalesi hakkında bilinen yegâne bilgi Utbî’nin aktardığı hicri üçüncü asırda Ferîgûn Ribatı etrafında yaşayan hanedan olmalarıdır. Dönemin kaynaklarında emîri olarak yedi kişiden söz edilmekte olup 250/864 yılında hanedanın başında olan kurucusu olduğu düşünülen fazla bulunmamaktadır.
 vefatından sonra oğlu Ahmed, 279-340/892-951 hanedanı idare etti. 287/900 Saffârî Emiri Amr b. Leys tarafından Sâmânî Hükümdarı İsmail’e karşı set oluşturmak üzere Belh’e vali gönderildi. Hanedanın emiri Ebü’l-Hâris Muhammed Ahmed’dir. İlim ulemayı seven emir Muhammed’e 372/982 anonim “Hudûdü’l-Âlem mine’l-Maşrik-i ile’l-Mağrib” adlı eser takdim edildi. iyi münasebetleri Muhammed’in ardından Ahmed geçti. Uzun sürmeyen döneminden aynı yıl içinde kardeşi Ebû Nasr Ferîgûn, yönetimin başına geçerek dostane ilişkilerini sürdürdü. son 399/1008 Gazneli Mahmud’la Hindistan’a giderek Bhim Nagar savaşına katılan Hasan Ferîgûnîler yanlısı, ilim himaye eden hanedandı. Hanedan mensupları ulema ile istişare eder, meclislerinde edip şairlere yer verir, onlarla sohbet etmekten haz duyarlardı. Onlar halka adaletli hüsnü muameleleriyle haklı şöhret kazandılar. Şair Seâlebî, Bedîuzzaman el-Hemedanî, Ebü’l-Feth Büstî, Bekir Abbas Hârizmî, Abdülcebbar Utbî gibi ulemanın eserlerinde Ferîgûnîlerden övgüyle bahsettikleri görülmektedir. Ayrıca bu çalışmada bölgesi Türkistan’ın yerli halkından oldukları üzerine durulmuştur. Temel kaynakların aksine bazı muasır İranlı araştırmacıların duygusallıkla Fars tanıtmalarının herhangi dayanağının olmadığı tespit edilmiştir. emirlerinin sayısı sırası çalışmanın ikinci sorunu görülmüş, toplamda emirin geldikleri kanaati ortaya koyulmuştur.